Dhugaawwan Barnootaan Walqabatan 15 Irratti Beekuu Qabdan

Guddina dhala namaa keessatti qaama murteessaa kan ta’e barnoonni guddina namoota dhuunfaa fi hawaasaaf barbaachisaa dha. Namootaaf gatiiwwan, beekumsaa fi dandeettii lammummaa bobba’aa, milkaa’ina ogummaa fi guddina dhuunfaaf barbaachisan ni kenna.

Barreeffamni kun barnoota ilaalchisee dhugaawwan gurguddoo 15 keessa darba, bifa adda addaa irraa kaasee hanga dhiibbaa inni sochii hawaasummaa fi guddina dinagdee irratti qabutti. Kanaaf jalqabnee beekumsa barnoota keenya bal'isna.

Qabxiilee guguddoo tarreeffaman

• Seensa
• Barbaachisummaa Barnootaa
• Gosa Barnootaa Adda Addaa
• Sirna Barnoota Idilee
• Barnoota sadarkaa tokkoffaa
• Barnoota Sadarkaa Lammaffaa
• Barnoota Sadarkaa Ol’aanaa
• Barnoota Al-seerummaa
• Barnoota Umurii Guutuu
• Barnoota Toora Interneetii
• Barnootaa fi Leenjii Ogummaa
• Gahee Barsiisotaa fi Barsiisotaa
• Teeknooloojiiwwan Barnootaa
• Qormaata Barnootaa
• Barnootaa fi Guddina Diinagdee
• Barnootaa fi Sochii Hawaasummaa
• Egeree Barnootaa
• Goolaba

1. Seensa

Adeemsi beekumsa, dandeettii, amantaa fi ilaalcha karaa idilee fi al-seerummaa adda addaatiin barachuu barnoota jedhamuun beekama. Imala namni tokko umurii dargaggummaa irraa eegalee umurii isaa guutuu turuudha.

Barnoonni beekumsa barnootaatiin alatti dandeettii hawaasummaa, yaada qeeqaa fi dandeettii rakkoo furuu ni jajjabeessa.

2. Barbaachisummaa Barnootaa

Barnoonni guddina hawaasummaa fi dhuunfaaf barbaachisaa dha. Dandeettii hubannoo isaanii guddisuudhaan, ilaalcha isaanii bal’isuun, carraa guddina dhuunfaa fi ogummaa isaaniif akka argatan gochuudhaan namoota humneessa.

Barnoonnis walitti hidhamiinsa hawaasummaa, hubannoo aadaa fi qajeeltoowwan dimokiraasii jajjabeessuun hawaasa walsimsiisaa fi hunda hammate ni guddisa.

3. Gosa Barnootaa Adda Addaa

Barnoonni haala dubbii fi galma irratti hundaa’uun bifa adda addaa qaba. Barnoota idilee, barnoota al-seerummaa, fi barnoota idilee hin taane of keessatti qabata. Barnoonni idilee jechuun dhaabbilee barnootaa kanneen akka manneen barnootaa, kolleejjii fi yunivarsiitii keessatti barumsa caaseffama qabu jechuudha.

Barnoonni al-seerummaa muuxannoowwan barumsaa dhaabbilee idileetiin ala uumaman kan akka maatii, hawaasaa ykn muuxannoo dhuunfaa irraa barachuu of keessatti qabata.

Barnoonni idilee hin taane hojiiwwan barumsaa caaseffama qaban kanneen ulaagaalee idileetti hin geenye, kan akka workshopii, seminaara, fi sagantaa leenjii ogummaa of keessatti qabata.

4. Sirna Barnoota Idilee

Sirni barnoota idilee dhagaa bu’uuraa dhaabbilee barnootaa addunyaa maraati. Barnootaaf bu’uura caaseffama qabu kan kennan yoo ta’u, barnoota sadarkaa adda addaa ni kennu. Isaan keessaa barnoota sadarkaa tokkoffaa, barnoota sadarkaa lammaffaa, fi barnoota sadarkaa olaanaa kan dabalatudha.

- Barnoota sadarkaa tokkoffaa

Barnoonni sadarkaa tokkoffaa bu'uura imala barnootaa daa'imaa ti. Akkaataa idileetti waggoota jalqabaa barnoota idilee kan hammatu yoo ta’u, dandeettiiwwan bu’uuraa dubbisuu fi barreessuu, lakkoofsaa fi saayinsii bu’uuraa guddisuu irratti xiyyeeffata.

Barnoonni sadarkaa tokkoffaa sadarkaa barumsa dabalataaf haala kan mijeessuu fi guddina sammuu fi hawaasummaa daa’ima tokkoo bocuu keessatti gahee murteessaa qaba.

- Barnoota Sadarkaa Lammaffaa

Barnoonni sadarkaa lammaffaa bu’uura yeroo barnoota sadarkaa tokkoffaa kaa’ame irratti ijaara. Waggoota dargaggummaa kan hammatu yoo ta’u, gosoota barnootaa bal’aa fi dameewwan addaa dabalatee kaarikulamii bal’aa ta’e kan kennudha.

Barnoonni sadarkaa lammaffaa barattoota barnoota olaanoo ykn daandii ogummaaf qopheessuuf kan akeekedha.

- Barnoota sadarkaa olaanaa

Barnoota sadarkaa olaanaa jechuun barnoota sadarkaa lammaffaa boodaa yunivarsiitiiwwan, kolleejjiiwwanii fi dhaabbilee ogummaatiin kennamu jechuudha. Sagantaa digrii, dippiloomaa, fi ragaa damee barnootaa adda addaatiin ni kenna.

Barnoonni sadarkaa olaanaa namoota dhuunfaa beekumsaa fi dandeettii addaa ogummaa ykn hojii adda ta’eef barbaachisan hidhachiisa.

5. Barnoota Al-seerummaa

Barnoota idileetiin alatti, barnoonni al-seerummaa namoota dhuunfaa bocuu keessatti gahee olaanaa qaba. Barnoonni al-seerummaa muuxannoowwan barumsaa haala barnootaa caaseffama qabuun ala uumaman kan hammatudha.

Innis of-qajeelfama barumsa, gorsitoota ykn fakkeenya ta’an irraa barachuu, sochii hawaasaa keessatti hirmaachuu, fi fedhii dhuunfaa qorachuu of keessatti qabachuu danda’a. Barnoonni al-seerummaa kalaqa, fedhii beekuu fi barumsa umurii guutuu guddisa.

6. Barnoota Umrii Guutuu

Barnoonni marsaa jireenyaa murtaa’e tokko qofa irratti kan daangeffame osoo hin taane imala umurii guutuuti. Barumsi umurii guutuu barnoota idilee bira darbee barbaachisummaa barnoota itti fufiinsa qabuu fi guddina dhuunfaa cimsee ibsa.

Namoonni dhuunfaa jireenya isaanii guutuu beekumsa, dandeettii fi gahumsa haaraa akka horatan addunyaa saffisaan jijjiiramaa jirutti akka madaqan jajjabeessa. Barumsi umurii guutuu guddina dhuunfaa, guddina hojii fi fayyaa waliigalaa ni jajjabeessa.

7. Barnoota Toora Interneetii

Dhufaatii teeknooloojiin barnoonni onlaayinii jaalala guddaa argateera. Waltajjiiwwan toora interneetii namoota dhuunfaa umuriin isaanii adda addaa ta’eef carraa barumsaa jijjiiramaa fi dhaqqabamaa ta’e ni kennu.

Barattoonni addunyaa kanarraa bakka kamirraayyuu koorsii, barnootaafi qabeenya akka argatan kan taasisu yoo ta’u, kunis danqaa yeroo fi bakka jiru cabsa. Barnoonni toora interneetii gosoota barnootaa fi sagantaalee digrii bal’aa kan dhiyeessu yoo ta’u, barumsi caalaatti mijataa fi hunda hammate taasisa.

8. Barnootaa fi Leenjii Ogummaa

Barnoonni fi leenjiin ogummaa (VET) dandeettii fi beekumsa qabatamaa hojiiwwan adda addaatiif barbaachisan guddisuu irratti xiyyeeffata. Namoota dhuunfaa hojiiwwan bal’aa dameewwan akka eegumsa fayyaa, ijaarsa, keessummeessitootaa fi teeknooloojii odeeffannoo irratti hojjetaniif ni qopheessa.

Sagantaan VET leenjii harkaan kennamu, leenjii hojii, fi mirkaneessa industirii kan kennan yoo ta’u, barattoonni hojiif qophaa’oo fi dandeettii industirii wajjin walqabatan qabaachuu isaanii mirkaneessa.

9. Gahee Barsiisotaa fi Barsiisotaa

Muuxannoon barnootaa barsiisotaa fi barsiisota birootiin baay’ee bocama. Barnoota qajeelchuu fi deeggaru, barattootaaf haala barumsaa gaarii kan guddisan yoo ta’u, fedhii barumsaa ni qabsiisu.

Gaaffii barumsaa adda addaa guutuuf barsiisonni mala barsiisuu, mala madaallii fi tooftaalee barsiisaa adda addaa fayyadamu. Kutannoo fi beekumsi isaanii guddina sammuu fi hawaasummaa barattootaa ni deeggara.

10. Teeknooloojiiwwan Barnootaa

Akkaataan namoonni itti baratan barnoota keessatti teeknooloojii fayyadamuudhaan guutummaatti jijjiirameera. Teeknooloojiiwwan barnootaa walqunnamtii fi hirmaannaa daree keessatti guddisan gabatee adii wal-qunnamtii, waltajjiiwwan barumsaa dijitaalaa, fi appii barnootaa kan dabalatudha.

Teeknooloojiin mana kitaabaa qabeenya barsiisaa guddaa ta’e argachuu, qormaata madaqsuu qabaachuu fi muuxannoo barumsaa dhuunfaa qabaachuus ni dandeessisa. Akkaataa piroofeesaroonnis ta’e barattoonni itti barsiifamuu fi baratan jijjiireera.

11. Rakkoolee Barnootaa

Faayidaan mana barumsaa hundi qabaatus, ammallee rakkoon tokko tokko ni jira. Keessattuu saboota guddachaa jiranii fi naannoolee carraa hin qabne keessatti ammallee garaagarummaan barnoota qulqullina olaanaa qabu argachuu irratti mul’ateera.

Walqixxummaa barnootaa gita hawaas-dinagdee, saalaa, fi gosa irratti hundaa'e furuun barbaachisaa dha. Kana malees, dhaabbileen barnootaa teeknooloojiiwwan saffisaan jijjiiramaa jiran, jijjiirama kaarikulamii fi fedhii gabaa hojii jijjiiramaa jiruun walsimsiisuuf rakkatu.

12. Barnootaa fi Guddina Diinagdee

Barnoonni fi guddinni dinagdee walitti hidhata guddaa qabu. Humni hojjetaa barate oomishtummaa, kalaqa, fi dorgommii gabaa idil-addunyaa keessatti guddisa. Barnoonni sochii dinagdee, abbootii qabeenyaa, fi qacarrii fooyya’aa jajjabeessa.

Biyyoonni barnoota irratti xiyyeeffatan kanneen kaappitaala namaa irratti invastimantii godhan akkaataa idileetti guddina dinagdee sadarkaa olaanaa qabu.

13. Barnootaa fi Sochii Hawaasummaa

Sochii hawaasummaa guddisuu fi walqixxummaa hir’isuuf barnoonni murteessaadha. Namoonni haala hawaas-dinagdee isaanii fooyyessuu fi marsaa hiyyummaa jalaa miliquuf carraa ni kenna.

Namoonni barnoota argatan hawaasaaf gumaacha gochuu, itti gaafatamummaa lammummaa isaanii ba’uu fi jijjiirama ijaarsa qabu guddisuu danda’u. Namoonni jireenya guutuu akka jiraataniifi hawaasa isaanii irratti dhiibbaa gaarii akka qabaatan taasisa.

14. Egeree Barnootaa

Fuuldurri barnootaa daayinamikii fi guddachaa jira. Guddinni teeknooloojii, giloobaalayizeeshiniin, fi fedhiin humna hojjetaa jijjiiramaa jiru haala barnootaa bocuu itti fufa. Moodeelotni barumsaa walmakaa, muuxannoowwan barumsaa dhuunfaa, fi barnoonni dandeettii irratti hundaa’e bakka guddaa akka argatan ni eegama.

Walitti makamuun sammuu namtolchee, dhugaa dhugaa (virtual reality) fi dhugaa dabalataa akkaataa beekumsa itti barannu fi itti horannu daran jijjiiruu danda’a.

15. Xumura

Meeshaa cimaa, barnoonni namoonni dandeettii isaanii isa guddaa akka dhugoomsan kan dandeessisu yoo ta’u, carraawwan jiran akka argatan gochuudhaani. Dhaabbilee idilee qofa irratti kan daangeffame miti; akkasumas umurii guutuu barachuu fi guddina ofii of keessatti qabata.

Barnoonni sirna barnoota idilee, naannoo barumsaa toora interneetii, leenjii ogummaa, fi gahee barsiisotaa dabalatee kutaalee jireenya keenyaa hedduu irratti dhiibbaa qaba. Kalaqa ni hora, yaada qeeqaa jajjabeessa, akkasumas meeshaalee naannoo yeroo hunda jijjiiramaa jiru keessatti jiraachuuf isaan barbaachisan namootaaf kenna.

Dhimmoota barnoota keessatti mul’atan kan akka walqixxummaa dhabuu fi walqixxummaa dhabuu, gara fuulduraatti yeroo ceenu furuun murteessaadha. Haalli maallaqaa ykn bakki maal iyyuu yoo ta’e, hundi isaanii barnoota qulqullina qabu akka argatan mirkaneessuuf carraaqqiin godhamuu qaba.

Bu’aa barnoota keessatti teeknooloojiin itti fufiinsaan hammachuu isaatiin naannoon barumsaa caalaatti daayinamikii, dhuunfaa fi hunda hammate ni uuma.

Guddina dinagdee jajjabeessuun alatti, sochii hawaasummaa guddisuuf barnoonni barbaachisaa dha. Barnoonni gufuu walqixxummaa dhabuu diiguu fi namoonni beekumsaa fi dandeettii milkaa’uuf isaan barbaachisu hidhachiisuun jireenya isaanii fi hawaasa isaanii irratti jijjiirama gaarii akka fidan dandeessisuu danda’a.

Walumaagalatti barnoonni namoota, hawaasaa fi dinagdee irratti dhiibbaa jijjiiramaa qaba. Odeeffannoo, dandeettii, fi guddina dhuunfaa jajjabeessuun imala umurii guutuuti. Carraawwan gosoota barnootaa hedduun dhiyaatan hammachuudhaan, carraa barnootaa qulqullina olaanaa qabu irratti invast gochuudhaan, rakkoolee amma jiran furuun egeree fooyya’aa fi haqa qabeessa ta’eef haala uumuu dandeenya.

Gaaffiiwwan Gaafatamtootaa (Gaaffiiwwan Yeroo Irra Deebi’anii Gaafataman)

1. Barnoonni guddina dhuunfaaf gumaacha akkamii qaba?

Barnoonni yaada qeeqaa guddisuu, beekumsa babal’isuu fi dandeettiiwwan barbaachisoo ta’an horachuudhaan guddina dhuunfaa guddisa. Namoota dhuunfaa meeshaalee fedhii isaanii hordofan, murtoo odeeffannoo irratti hundaa’e murteessanii fi jireenya gammachiisaa akka jiraatan isaan hidhachiisa.

2. Faayidaan barnoota onlaayinii maali?

Barnoonni toora interneetii irratti jijjiirama, dhaqqabummaa, fi carraa barumsaa bal’aa ni kenna. Namoonni dhuunfaa saffisa mataa isaaniitiin akka baratan, qabeenya bakka kamirraayyuu akka argatan, akkasumas barnoota isaanii waadaa biroo wajjin akka madaalan ni taasisa.

3. Barnoonni fi leenjiin ogummaa namoota dhuunfaa akkamitti fayyadamuu danda’a?

Barumsi ogummaa fi leenjiin namoota dhuunfaa dandeettii fi beekumsa qabatamaa hojii addaatiif barbaachisan ni hidhachiisa. Qaxarrii ni guddisa, barumsa harkaan hojjetamu ni guddisa, namoota dhuunfaa humna hojiif ni qopheessa.

4. Barsiisonni hojii akkamii hojjetu?

Barsiisonni barnoota qajeelchuu fi deggeruu keessatti gahee murteessaa qabu. Barattoota ni jajjabeessuu, haala barumsaa kakaasu dizaayinii gochuu, gargaarsaa fi gorsa ni kennu. Adeemsi barnootaa barsiisotaan haalaan bocameera.

5. Barnoonni sochii hawaasummaa keessatti gahee akkamii qaba?

Namoonni sadarkaa hawaas-dinagdee isaanii barnootaan ol kaasuuf filannoo qabu. Namoota dhuunfaa dandeettii, odeeffannoo fi ragaalee guddina hojii guddisan fi garaagarummaa hawaasummaa hir’isan ni kenna.

Addunyaa har’aa jijjiirama ariifataa keessa jiru keessatti barnoonni guddina dhuunfaa, guddina hawaasummaa fi milkaa’ina dinagdee furtuudha. Gosoota barnootaa hedduu hubachuu, gatii isaanii dinqisiifachuu fi dhimmoota furuun hawaasa caalaatti baratee fi hunda hammate uumuuf carraaquu dandeenya.

 

Hubachiisa: Barreeffamni armaan olii kun akkaataa haasawaatiin kan barreeffame yoo ta’u, dubbisaa bobbaasuun tuqa namaa kennuudhaaf bakka bu’oota dhuunfaa, gaaffilee dubbii fi walfakkeessuu of keessaa qaba.